Zmiany klimatyczne to nie abstrakcja – to nasza codzienność. Rok 2024 był najcieplejszym rokiem w historii pomiarów w Europie, ze średnią temperaturą 10,69°C, czyli o 1,47°C wyższą od średniej dla lat 1991–2021, a fala tropikalnych upałów dotknęła również polskie miasta. W obliczu rosnących wyzwań klimatycznych powstają konkretne odpowiedzi. Jedną z nich jest raport opracowany przez zespół ekspertów pod egidą Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, który stawia na zdrową urbanistykę i kompleksowe podejście do kształtowania przestrzeni miejskiej.
Zespół Małopolskiej Szkoły Administracji Publicznej UEK opracował raport pt. „Zdrowa urbanistyka. Jak projektować miasta odporne na zmiany klimatu”. To kompleksowa analiza stanu obecnego oraz propozycja uniwersalnych standardów planowania przestrzennego, które mają zwiększyć odporność miast na skutki kryzysu klimatycznego.
Z dumą informujemy, że wśród współautorów raportu znalazł się Bartłomiej Kisielewski, architekt i współzałożyciel Horizone Studio.
W kontekście skali urbanistycznej kluczowe znaczenie ma odpowiednie planowanie zieleni – mówi Bartłomiej Kisielewski. – Parki, drzewa przyuliczne, przepuszczalne nawierzchnie czy naturalna wentylacja między budynkami pozwalają nie tylko zmniejszyć skutki miejskich wysp ciepła, ale także realnie poprawiają jakość życia w miastach.
Zachęcamy do pobrania całego raportu i zapoznania się z treścią!
Raport pt. „Zdrowa urbanistyka. Jak projektować miasta odporne na zmiany klimatu” to propozycja uniwersalnych standardów, które mogą być stosowane w różnych miastach. Obejmuje on zarówno diagnozę obecnej sytuacji, jak i konkretne rekomendacje dla urbanistów, władz miejskich, deweloperów i społeczności lokalnych.
„Celem opracowania jest zaproponowanie założeń do standardów tzw. zdrowego planowania przestrzennego, a więc uwzględnienia istnienia oraz konieczności rozbudowy infrastruktury zielono-błękitnej w mieście. Propozycje te, w zamierzeniu autorek i autorów, mają mieć charakter uniwersalny, możliwy do zastosowania w różnych miastach” – czytamy w raporcie Małopolskiej Szkoły Administracji Publicznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie (MSAP UEK).
Eksperci w raporcie opisują odpowiedzialny i zrównoważony rozwój miast. Zwracają uwagę na zanieczyszczenie powietrza, ale też zanieczyszczenie światłem, czy problem z hałasem. Istotną jego częścią są zmiany klimatu.
A skutki tych zmian bywały już katastrofalne. W wielu rejonach świata gwałtowne zjawiska pogodowe tworzą warunki ekstremalnego zagrożenia, np. gwałtowne powodzie i osuwiska w Caracas, które zabiły 30 tys. osób w 1999 r., ekstremalne upały w Paryżu latem 2003 r. przyczyniły się do około 15 tys. zgonów, huragan Katrina, który zdewastował Nowy Orlean w 2005 r. i zabił prawie 2 tys. ludzi.
W Polsce fale upałów i niski stan wody w rzekach w sierpniu 2015 roku doprowadził do wprowadzania w ograniczeń w dostawie energii elektrycznej. Dotknęły one ok. 8 tys. przedsiębiorstw.
Eksperci MSAP UEK zwracają uwagę, że w miastach zmiany klimatu dotykają też codziennego życia, a objawiają się m.in. nadmiernym nagrzewaniem się powierzchni. Jedna z fal upałów w Europie w ostatnich latach przyniosła śmierć ok. 70 tys. osób. Zjawiskom tym nie jesteśmy w stanie całkowicie przeciwdziałać. Możemy jednak na różne sposoby minimalizować ich skutki.
W centrum opracowania znajduje się koncepcja zielono-błękitnej infrastruktury – czyli systemu działań i rozwiązań urbanistycznych, które wykorzystują zieleń i wodę do naturalnego chłodzenia miast, poprawy jakości powietrza i zwiększania retencji opadowej. To m.in. ogrody deszczowe, zielone dachy, fasady, niecki retencyjne, stawy infiltracyjne i przepuszczalne nawierzchnie – czyli wszystko to, co może przekształcić betonowe przestrzenie w zdrowsze i bardziej odporne na upały.
Raport zawiera również zestaw dobrych praktyk już stosowanych w polskich miastach – jak program „Wychładzanie Krakowa”, „Miasto Gąbka” w Legnicy czy „Złap deszczówkę” w Lublinie. Pokazuje też, że odpowiedzialna urbanistyka nie jest marzeniem – to realny kierunek, w którym już dziś podążają samorządy i projektanci.
Warto podkreślić to, co dzieje się w Krakowie. Program Wychładzanie Krakowa składa się z wielu elementów. To m.in. Zwiększenie Lesistości Miasta Krakowa zakłada podwojenie powierzchni lasów z 4% do 8% powierzchni miasta. Rozwój Zielonej Infrastruktury: miasto inwestuje w tworzenie i rewitalizację terenów zielonych, takich jak parki, skwery oraz zielone dachy. Rozbudowa zieleni miejskiej przyczynia się do obniżenia temperatury w mieście dzięki efektowi chłodzenia z parowaniu roślin oraz zacienienia.
Od 2015 roku utworzono 19 nowych parków, zwiększając ich liczbę z 43 do 62. Obok tego miasto ma projekty związane z gospodarką wodną i ograniczaniem efektu miejskiej wyspy ciepła. No i tzw. Klimatyczny Kwartał: projekt urbanistyczny obejmujący obszar pomiędzy ulicami Dietla, Grzegórzecką, aleją Daszyńskiego oraz rzeką Wisłą, którego celem jest adaptacja miasta do zmian klimatycznych przez tworzenie ulic-ogrodów, ale też rewitalizację okolicy.
Strategicznie: współpraca projektantów, deweloperów, urbanistów, ekspertów zdrowia publicznego i władz miasta przy każdej inwestycji od pierwszego etapu jej projektowania i procedowania.
Przestrzennie: zmiana filozofii dot. przygotowania planów zagospodarowania – obligatoryjna integracja zielonej i błękitnej infrastruktury, jasne standardy dla inwestorów, konsekwentna redukcja efektu miejskiej wyspy ciepła.
Bez obchodzenia prawa: jasne standardy wymagają jasnej interpretacji i egzekucji prawa. To m.in. zakaz podziału działki scalonej na potrzeby inwestycji. Dom jednorodzinny to dom jednorodzinny. Lokal usługowy to nie mieszkanie.
Dobre praktyki: wprowadzenie audytu zielono-niebieskiego inwestycji miejskich – np. zazielenienie murów kamienic. Obligatoryjne zasiadanie w konkursach architektoniczno-urbanistycznych osób o kompetencjach architekta krajobrazu. Ustalenie, wdrożenie i przestrzeganie przez właściwą jednostkę gminną standardów utrzymania i pielęgnacji infrastruktury błękitno-zielonej.
Współpraca różnych środowisk – urbanistów, projektantów, naukowców, aktywistów i władz – jest nie tylko możliwa, ale konieczna. Jak podkreśla dr Piotr Kopyciński z Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie: „Przy odpowiedniej koordynacji działań możliwe będzie stworzenie przestrzeni przyjaznych ludziom i środowisku. To wymaga odwagi, ale wszystkim się opłaci”.
Bartłomiej Kisielewski, jako jeden z autorów raportu, wnosi do tego procesu doświadczenie architekta i urbanisty zorientowanego na zrównoważony rozwój. Jego udział w opracowaniu założeń do standardów zdrowego planowania przestrzennego to nie tylko wkład merytoryczny, ale i praktyczny głos w dyskusji o przyszłości naszych miast.
Autorzy raportu: dr hab. Anna Baryła, prof. SGGW, Magdalena Buczyńska-Zapała (SARP Kraków), dr hab. Agnieszka Karczmarczyk, prof. SGGW, Bartłomiej Kisielewski (HORIZONE Studio), dr Piotr Kopyciński (MSAP UEK), dr inż. arch. Marta Promińska (STRABAG), Wojciech Sypek (MSAP UEK), Małgorzata Tomczak (Architektura & Biznes), Małgorzata Tujko (LAND-ARCH).
